Inwestor nie płaci podwykonawcy za wykonane roboty budowlane

Odstąpienie od umowy o roboty budowlane

W odniesieniu do umowy o roboty budowlane uprawnienie do wypowiedzenia umowy stronom nie przysługuje, a podstawowym, prawnie dopuszczalnym, sposobem zakończenia tego stosunku prawnego jest odstąpienie od umowy. Rezultatem zastosowania instytucji odstąpienia (a nie wypowiedzenia) jest przyjęcie fikcji prawnej, iż umowa w ogóle nigdy nie była zawarta, z czym wiąże się ciążący na stronach obowiązek zwrócenia sobie wzajemnie, wszystkiego, co w trakcie wykonywania umowy uzyskały.

Jedną z okoliczności, która daje wykonawcy możliwość odstąpienia od umowy o roboty budowlane, jest brak żądanej gwarancji zapłaty. Zgodnie z postanowieniami art. 649¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (K.c.) – gwarancji zapłaty za roboty budowlane inwestor udziela wykonawcy w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Gwarancję zapłaty mogą stanowić np.: gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa. Jeżeli wykonawca nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia (art. 649⁴ K.c.).

Brak gwarancji zapłaty

Pojęcie braku gwarancji zapłaty dotyczy zarówno uprzedniego, jak i następczego braku tej gwarancji. Uprzedni brak gwarancji ma miejsce przede wszystkim w sytuacji, w której nie dochodzi wcale do ustanowienia gwarancji, a wykonawca nigdy nie uzyskuje gwarancji. Natomiast następczy brak gwarancji polega na jej ustaniu lub ograniczeniu jej wysokości w okresie po jej ustanowieniu z przyczyn leżących po stronie inwestora lub instytucji będącej gwarantem. Wykonanie tego uprawnienia powoduje skutek na dzień odstąpienia (ex nunc), a zatem ustawodawca wprowadził tu rozwiązanie odmienne od skutku wstecznego (ex tunc), jaki wiąże się z odstąpieniem na podstawie art. 491 (wyrok SA w Warszawie z dnia 4 lutego 2016 r., VI ACa 36/15, LEX nr 2002773). Odstąpienie od umowy z powodu odmowy ustanowienia gwarancji zapłaty powoduje zatem ustanie praw i obowiązków obu stron w zakresie niewykonanej jeszcze części stosunku obligacyjnego (skutek ex nunc – wyrok SA w Warszawie z dnia 4 lutego 2016 r., VI ACa 36/15). Nie wpływa ono natomiast na świadczenia, które zostały spełnione lub powinny zostać spełnione przez strony do chwili odstąpienia. W razie skorzystania przez wykonawcę z prawa do odstąpienia wskazanego w art. 649⁴ § 1 K.c. strony co do zasady nie są zobowiązane do zwrotu spełnionych uprzednio świadczeń (skutek na przyszłość), niemniej podmiot odstępujący jest uprawniony do żądania naprawienia szkody powstałej wskutek przedwczesnego zakończenia stosunku kontraktowego na podstawie art. 471 K.c.

W opisanej sprawie doszło do spełnienia świadczenia przez wykonawcę (budowa została zakończona). Inwestor zwleka ze spełnieniem swojego świadczenia polegającego na zapłacie za wykonane dzieło. W takim wypadku w myśl ogólnych przepisów dotyczących zobowiązań jedną z podstaw odstąpienia od umowy jest dopuszczenie się przez drugą stronę zwłoki w wykonaniu zobowiązania. Skorzystanie z tego uprawnienia jest jednak możliwe dopiero po bezskutecznym upływie dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania, który należy wyznaczyć stronie pozostającej w zwłoce, z zastrzeżeniem, że niewykonanie zobowiązania w dodatkowym terminie będzie skutkowało odstąpieniem od umowy.

Kara umowna

Zapis o karze w wysokości 20% kontraktu przy odstąpieniu od umowy z winy inwestora stanowi zastrzeżenie kary umownej w rozumieniu art. 483 K.c. Zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy jest akceptowane przez orzecznictwo, np.: wyroki Sądu Najwyższego dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK I 240/08; z dnia 13 czerwca 2008 r., I CSK 13/08, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., III CZP 61/03, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2006 r. sygn. akt IV CSK 157/06. Zastrzeżenie takiej kary umownej znajduje podstawy w art. 483 § 1 K.c. w zw. z art. 494 K.c., gdy odstąpienie od umowy rodzi pomiędzy stronami określone obowiązki i roszczenia strony odstępującej od umowy, w tym i roszczenie odszkodowawcze z tytułu niewykonania umowy, co za tym idzie – nie ma przeszkód do wprowadzenia w trybie art. 353 (1) K.c. do umowy dodatkowych postanowień zastrzegających karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po drugiej stronie, stanowiącą uproszczoną formę odszkodowania za niewykonanie zobowiązania, wskutek zniweczenia węzła obligacyjnego z przyczyn zawinionych przez jedną ze stron.

Oznacza to, że w przypadku skutecznego odstąpienia od umowy z winy inwestora druga strona (czyli Pan) może żądać zapłaty kary umownej.

Odnosząc się do kwestii niezgłoszenia Pana jako oficjalnego podwykonawcy. Otóż, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego dotyczącymi umów o roboty budowlane – zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor ponoszą tzw. solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. W przypadku odpowiedzialności solidarnej Pan, jako wierzyciel, może dochodzić całości lub części długu od obu dłużników łącznie (inwestora i wykonawcy), od jednego z nich albo od każdego z osobna. Jeżeli wykonawca nie spełni roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, gdyż np. nie jest w stanie go wypłacić, to może Pan domagać się zapłaty od inwestora.

Ponadto zgodnie z treścią art. 1 ustawy z 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności od 1.06.2017 r. nowe brzmienie zostało nadane art. 647[1] ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r., poz. 459).

Roszczenia finansowe stron umowy

Zmiany zakładają, zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy:

a) ograniczenie obowiązku uzyskiwania zgody inwestora,

b) umożliwienie podwykonawcy zgłoszenia inwestorowi wykonywanych przez niego robót bez konieczności przedstawiania umowy podwykonawczej lub jej projektu,

c) brak rozróżnienia sprzeciwu i zastrzeżeń inwestora,

d) brak sprzeciwu jako przesłanka powstania odpowiedzialności inwestora,

e) zastrzeżenie formy pisemnej pod rygorem nieważności dla zgłoszenia podwykonawcy i sprzeciwu inwestora,

f) ograniczenie odpowiedzialności inwestora do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty danego rodzaju,

g) solidarną odpowiedzialność inwestora za wynagrodzenie należne dalszym podwykonawcom.

Jednakże do umów o roboty budowlane zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (czyli do 31.05.2017 r.) oraz odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę na podstawie takich umów stosuje się art. 647¹ K.c. w brzmieniu dotychczasowym.

Regulację tą należy zrozumieć w ten sposób, że art. 647¹ K.c. w brzmieniu dotychczasowym ma zastosowanie do tych stosunków prawnych, których podstawą jest umowa o roboty budowlane zawarta pomiędzy inwestorem a generalnym wykonawcą przed 1.06.2017 r.

Przepis art. 647¹ K.c. w nowym brzmieniu ma natomiast zastosowanie do stosunków prawnych, których podstawą jest umowa o roboty budowlane zawarta pomiędzy inwestorem a generalnym wykonawcą od 1.06.2017 r.

Podsumowując: w przedstawionym stanie faktycznym zasadne wydaje się wezwanie inwestora na piśmie do wykonania zobowiązania polegającego na zapłacie ceny za wykonane dzieło. Jeśli nie dojdzie do wykonania zobowiązania, będzie można odstąpić od umowy i dodatkowo żądać zapłaty zastrzeżonej w umowie kary umownej.

* Opis sprawy z lutego 2018 r.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.